فخرفروشی در کودکان چرا اتفاق می‌افتد و چطور واکنش نشان دهیم؟

اول از همه باید بدانید که بیشتر کودکان خردسال – یعنی کودکان زیر حدود ۸ سال – به‌صورت گسترده‌ای فخر می‌فروشند. بنابراین اگر کودکتان بیش از حد شما را یاد ایلان ماسک می‌اندازد، خیالتان راحت باشد که فقط او این‌طور نیست. دلایل زیادی برای این اعتمادبه‌نفس بیش از حد وجود دارد، اما یکی از دلایل مهمش این است که بچه‌ها واقعاً فکر می‌کنند فخرفروشی کار مفیدی است.

در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷، روان‌شناس «کریستی لاکهارت» و همکارانش در دانشگاه ییل دریافتند که کودکان ۵ تا ۷ ساله افرادی را که فخرفروشی می‌کردند، دوست‌داشتنی‌تر از کسانی می‌دانستند که این کار را نمی‌کردند. وقتی از آن‌ها پرسیده شد چرا، توضیح دادند که فخرفروشان اطلاعات مفیدی را با دیگران به اشتراک می‌گذارند.

اگر این حرف عجیب به نظر می‌رسد، کمی صبر کنید. تصور کنید با دوستانتان به سفر رفته‌اید و یکی از آن‌ها بریدگی عمیقی در بازویش پیدا کرده، و شما باید بفهمید چه کسی می‌تواند کمک کند. در این شرایط، دوستی که جلو می‌آید و می‌گوید: «اتفاقاً در بستن گره‌های فشاردهنده خیلی خوبم!» دارد به نفع همه کاری انجام می‌دهد. به نظر می‌رسد کودکان فخرفروشی را در این چارچوب اجتماعی مثبت می‌بینند: به‌عنوان نوعی انتقال اطلاعات که ممکن است مفید واقع شود.

با این حال، این برداشت‌ها زمانی که کودکان به حدود ۸ سالگی می‌رسند، تغییر می‌کند. در همین مطالعه‌ای که پیش‌تر به آن اشاره شد، کودکان ۸ تا ۱۰ ساله (و همچنین بزرگسالان) افرادی را که فخرفروشی نمی‌کردند، دوست‌داشتنی‌تر ارزیابی کردند. پژوهش‌های دیگر هم نشان داده‌اند که کودکان بالای ۸ سال، پاسخ‌های متواضعانه به تعریف و تمجید را مناسب‌تر از پاسخ‌های متکبرانه می‌دانند، در حالی که کودکان زیر ۸ سال دقیقاً برعکس فکر می‌کنند.

چرا کودکان فخرفروشی می کنند

کودکان به‌طور طبیعی دوست دارند احساساتشان را بیان کنند، و وقتی از چیزی خوشحال‌اند، دلشان می‌خواهد همه بدانند. ممکن است نمره خوبی گرفته باشند، لباسی نو پوشیده باشند یا کاری را بهتر از قبل انجام داده باشند. آن‌ها فقط دارند موفقیت‌شان را به اشتراک می‌گذارند—بدون این‌که متوجه باشند ممکن است این کار باعث ناراحتی دیگران شود.

در سنین پایین، آنها  هنوز در حال شکل‌دادن به هویت خود هستند. آن‌ها وقتی از توانایی‌ها و داشته‌هایشان صحبت می‌کنند، در واقع دارند خودشان را بهتر می‌شناسند و به دنبال تأیید و توجه ما هستند. گاهی این تأیید را به‌صورت فخرفروشی ابراز می‌کنند، چون راه دیگری بلد نیستند.

کودکان در حال یادگیری مفاهیمی مثل رقابت، مقایسه و موفقیت هستند. وقتی می‌گویند «من بهترم»، درواقع دارند سعی می‌کنند جایگاه خودشان را در جمع پیدا کنند. گاهی این رفتار از سر نیاز به مقایسه است نه لزوماً تکبر.

گاهی فخرفروشی از اعتمادبه‌نفس کم می‌آید. کودک می‌خواهد به خودش و دیگران ثابت کند که «ارزشمند» است. یا شاید برعکس، آن‌قدر اعتمادبه‌نفس دارد که هنوز یاد نگرفته چطور آن را با فروتنی ابراز کند. هر دو حالت نیاز به هدایت و آموزش دارد.

********************************************************

نشانه های کودک بی اعتماد به نفس

********************************************************

چه زمانی فخر فروشی  نگران کننده است؟

مقداری پُز دادن معمولاً برای کودکان دیگر آزاردهنده نیست، چون هم‌سالانشان هم رفتار مشابهی دارند. کارشناسان می‌گویند: «اگر گفت‌وگو متقابل و برابر باشه، مشکلی نیست.» اما اگر فخر فروشی به تمسخر تبدیل شود و بچه‌های دیگر از او فاصله بگیرند، آن موقع باید نگران شد.

کارشناسان همچنین معتقدند طبیعی‌ست که کودک بعد از پیروزی در فوتبال هیجان‌زده باشد و بخواهد درباره‌اش صحبت کند، اما اگر این روند برای هفته‌ها ادامه پیدا کند، نشان‌دهنده‌ی مشکلی است. «ما باید به بچه‌ها یاد بدهیم که فروتنی داشته باشند و احساسات دیگران را در نظر بگیرند. افتخار کردن خوب است، ولی نباید باعث شود دیگران احساس بدی پیدا کنند».

اما فخر فروشی درباره‌ی وسایل مادی کاملاً غیرقابل قبول است. کارشناسان تأکید می‌کنند: «آن را باید فوراً متوقف کرد.» کودکان باید بفهمند که داشتن کنسول بازی گران‌قیمت یا اسباب‌بازی خاص، نشان‌دهنده‌ی شخصیت آن‌ها نیست و نباید مبنای ارزش‌گذاری‌شان باشد.

نحوه برخورد صحیح با فخرفروشی در کودکان

در ادامه چند راهکار برای کاهش فخرفروشی و پزدادن کودکان آورده‌ایم:

به آن‌ها نشان دهید.

بسیاری از کودکان در این سن هنوز نمی‌دانند فخرفروشی یعنی چه. آن‌ها فقط دارند درباره موفقیت‌شان حرف می‌زنند و نمی‌دانند چرا نباید این کار را بکنند. ابتدا برایشان توضیح دهید فخرفروشی دقیقاً چیست و چرا ممکن است دیگران را ناراحت کند.

مثلاً بگویید: «وقتی درباره چیزی که داری یا کاری که کردی حرف می‌زنی به شکلی که انگار از بقیه بهتری، ممکن است دیگران احساس بدی پیدا کنند چون آن چیز را ندارند یا نمی‌توانند آن کار را انجام بدهند و غمگین می‌شوند».

از آن‌ها بپرسید اگر جای دیگران بودند چه احساسی داشتند؟ بعد با هم درباره راه‌های مودبانه‌تر برای به‌اشتراک‌گذاشتن موفقیت‌ها صحبت کنید.

خودتان جلوی آن‌ها فخرفروشی نکنید.

بچه‌ها از ما الگوبرداری می‌کنند. تمرین فروتنی برای بزرگ‌ترها هم ضروری است. به‌جای گفتن «تو باهوش‌ترین بچه دنیایی»، بگویید: «باید به خودت افتخار کنی که این‌همه چیز از ریاضی یاد گرفتی. معلومه که خیلی تمرین کردی.»

تشویق‌های صادقانه و بر اساس تلاش، اثرگذاری بیشتری دارند.

اعتمادبه‌نفس واقعی را تقویت کنید

هدف اصلی همین است، نه؟ کودکی که زیاد فخرفروشی می‌کند، به تأیید دیگران وابسته است، در حالی که کودکی با اعتمادبه‌نفس سالم، به احساسات درونی خودش تکیه می‌کند.

با کودک درباره احساسش هنگام شنیدن فخرفروشی دیگران حرف بزنید. مثلاً بپرسید: «چه حسی داشتی وقتی علی کارت‌های کیمدی جدیدش رو نشون داد و گفت از همه بهترن و هیچ‌کس دیگه‌ای اونا رو نداره؟» وقتی گفت «ناراحت شدم»، از این موقعیت استفاده کنید و توضیح دهید چرا آن رفتار فخرفروشی بود و علی چطور می‌توانست کارت‌هایش را بدون فخر به او نشان دهد.

********************************************************

راه های افزایش اعتماد به نفس کودکان

********************************************************

درک کنید

همه  ما گاهی دلمان می‌خواهد از موفقیتمان بگوییم. هنوز هم وقتی چیزی خوب پیش می‌رود، به مادرم زنگ می‌زنم تا به او بگویم. به بچه‌ها بگویید که اشکالی ندارد با اعضای خانواده یا دوستان نزدیک درباره موفقیت‌ها صحبت کنند—چون ما درکشان می‌کنیم و خوشحال می‌شویم. اما جلوی دوستی که آن توانایی را ندارد یا آن وسیله را ندارد، نباید این کار را بکنند چون ممکن است او احساس بدی پیدا کند.

نشانه‌ای تعیین کنید

با کودک درباره شناسایی فخرفروشی صحبت کنید. یک علامت یا نشانه بین خودتان طراحی کنید تا اگر کودک شروع به فخرفروشی کرد، با آن علامت به‌نرمی به او یادآوری کنید که مراقب رفتارش باشد. مثلاً لمس نوک بینی، یا خاراندن چشم، یا تکان دادن پا—هر نشانه‌ای که برای شما مؤثر است. این کمک می‌کند کودک در جمع دوستانش یادش بیاید فخرفروشی نکند.

معرفی کتاب های کودک کمک کننده

سخن پایانی

در نهایت، فخرفروشی در کودکان را نباید به چشم مشکلی خطرناک نگاه کرد، بلکه باید آن را فرصتی دید برای آموزش مهارت‌هایی مهم‌تر و عمیق‌تر—مثل همدلی، فروتنی، خودشناسی و بیان سالم احساسات. هر بار که کودکی از خودش تعریف می‌کند، دارد در واقع بلندبلند فکر می‌کند و از ما دعوت می‌کند وارد دنیای ذهنی‌اش شویم. این ما هستیم که باید به او یاد بدهیم چطور خودش را دوست داشته باشد، بدون آن‌که دیگران را کوچک کند. چطور از موفقیتش لذت ببرد، بدون آن‌که آن را به رخ بکشد. و چطور بدرخشد، بدون آن‌که چشم کسی را بزند.