قدم به قدم تا ایجاد فضای کتاب‌خوانی در کلاس پیش‌دبستانی

اگرچه بازی در اوایل کودکی یک حق اساسی و یکی از طبیعی‌ترین مسیرهای کشف و یادگیری است، امروزه کودکان فرصت‌های کمتری برای بازی در خانه و مدرسه دارند. تمرکز روزافزون بر «آمادگی برای مدرسه» باعث شده برنامه‌های پیش‌دبستانی، فعالیت‌های ساختارمند و آزمون‌های آموزشی را بر بازی‌های فعال و یادگیری بازی‌محور ترجیح دهند.

با این حال، این رویکرد سنتی یادگیری لزوماً مؤثر نبوده است؛ چرا که پژوهش‌ها نشان داده‌اند این نوع آموزش انگیزه‌ی یادگیری را در کودکان کاهش داده و بر توجه و تنظیم رفتاری آنها اثر منفی می‌گذارد. از آنجا که کودکان زمانی بهترین یادگیری را دارند که ذهنشان فعال باشد و با مواد آموزشی به شکلی معنادار تعامل کنند، یادگیری بازی‌محور باید به بخشی جدایی‌ناپذیر از محیط خانه و مدرسه تبدیل شود. یادگیری غیرمستقیم و بازی‌محور بر رشد توانایی‌های اجتماعی، شناختی و مهارت‌های آکادمیک کودکان اثر می‌گذارد. شواهد علمی رو به افزایش نشان می‌دهد که بازی آزاد و بازی هدایت‌شده هرکدام به شیوه‌ای متفاوت بر این نتایج رشدی اثر دارند. 

یکی از چالش‌های اصلی کمبود وقت است. برنامه‌های فشرده‌ی آموزشی و فشار برای آماده‌سازی کودکان برای آزمون‌ها باعث می‌شود مربیان فرصت کمتری برای طراحی فعالیت‌های بازی‌محور داشته باشند.

چالش دیگر نبود منابع مکمل جذاب و کاربردی است. بسیاری از مربیان ابزارها، بازی‌ها و طرح‌های درسی آماده‌ای در اختیار ندارند که بتوانند به‌سرعت و بدون صرف زمان زیاد از آن‌ها استفاده کنند. این امر موجب می‌شود اجرای یادگیری بازی‌محور بیشتر به تلاش فردی مربی وابسته باشد و در نتیجه در برخی کلاس‌ها اصلاً اجرا نشود. در این راه اما همچنان کتاب‌ها می‌توانند یاری‌گر ما باشند. کتاب های بازی محور و کتاب های تصویری کودکان قادرند راهنما و بازویی برای آموزش غیر مستقیم و البته اثرگذار باشند.

روش‌های عملی برای وارد کردن کتاب به کلاس پیش دبستانی

در دوره پیش‌دبستانی، کتاب می‌تواند راهکاری برای کشف دنیا، پرورش مهارت‌های زبانی و حتی تقویت روابط اجتماعی باشد. اما ورود کتاب به کلاس نیازمند برنامه‌ریزی و خلاقیت است تا کودکان نه‌تنها شنونده‌ی داستان باشند، بلکه فعالانه در فرایند یادگیری شرکت کنند. در این راه چند نکته مهم است.

1. انتخاب کتاب مناسب

کتاب‌هایی انتخاب شوند که دارای تصاویر مناسب، زبان ساده و تکرار باشند. برای مثال، در کتاب‌هایی برای کودکان پیش‌دبستانی باید خط سیر داستان نسبتاً ساده، عبارات تکرارشونده و موقعیت‌هایی که کودکان بتوانند با آنها ارتباط برقرار کنند، باشد.

همچنین داستان‌های عامیانه، کتاب‌های بدون کلمات، کتاب‌های تعاملی و کتاب‌های مفهومی (آشنایی با رنگ‌ها، اعداد، اشکال) مفید است. مطالعه‌ای نشان داده است که کتاب‌های دارای تعامل بصری و فیزیکی بر رضایت خواندن کودکان پیش‌دبستانی تأثیر مثبت دارند. 

2. زمان‌بندی صحیح

باید زمان مشخصی در برنامه روزانه یا هفتگی کلاس برای کتاب‌خوانی در نظر گرفته شود، نه به‌صورت اتفاقی. این کمک می‌کند کودکان بدانند که کتاب‌خوانی جزئی از روال کلاس است. بهترین زمان‌ها وقتی است که کودکان آرام‌تر باشند یا آماده‌ی شنیدن داستان‌اند؛ مثلاً بعد از فعالیت بدنی، پس از میان‌وعده، یا قبل از پایان روز.

3. استفاده خلاقانه از کتاب

استفاده از کتاب‌هایی که کودکان بتوانند لمس کنند، صفحات برجسته داشته باشند یا دارای برش‌ها و قسمت‌هایی باشند که باید باز شوند، همچنین کتاب‌هایی که امکان بو کردن یا شنیدن صداها را فراهم می‌کنند، می‌تواند حواس مختلف کودک مانند بینایی، لامسه، شنوایی و حتی بویایی را درگیر کند و باعث جذب بیشتر آن‌ها به کتاب و داستان‌خوانی شود. این نوع کتاب‌ها در کلاس پیش‌دبستانی بسیار کاربردی‌اند و یادگیری را برای کودکان جذاب‌تر می‌کنند.

وقتی کتابی انتخاب می‌شود، معلم می‌تواند آن را به موضوعات دیگر مانند هنر، ریاضی، علوم یا زبان وصل کند. مثلاً بعد از خواندن داستان درباره‌ی گیاهان، کودکان گیاهی بکارند یا برگ جمع‌آوری کنند. کتاب داستان به عنوان نقطه شروع یک پروژه یادگیری چند بعدی استفاده می‌شود.

4. تکنیک‌های استفاده

در روش خواندن تعاملی معلم هنگام خواندن، از کودکان سؤال می‌پرسد، پیش‌بینی می‌خواهد، درباره‌ی تصاویر و شخصیت‌ها گفتگو می‌کند، صدا و لحن متفاوت برای شخصیت‌ها دارد. مطالعه‌ای نشان می‌دهد که روش خواندن تعاملی نسبت به خواندن سنتی باعث می‌شود کودکان داستان را بهتر به خاطر بسپارند. 

استفاده از عروسک، اسباب‌بازی‌ها یا نمایش پوستری برای شخصیت‌های داستان، موفقیت کودکان در درک داستان و مشارکت افزایش می‌یابد. بحث گروهی درباره‌ی کتاب، اشتراک برداشت‌ها، سؤال و جواب نیز شیوه موثری است.

********************************************************

خرید کتاب کار پیش دبستانی

********************************************************

پیشنهاد چند کتاب مناسب برای شروع

مجموعه کتاب‌های ماجراهای شوتک 1 که توسط انتشارات نردبان منتشر شده است، مجموعه کتابی کاربردی برای گروه سنی پیش دبستان است. شخصیت این کتاب یعنی شوتک مهارت حل مسئله را به کودکان می‌آموزد که این مهارت ها با ورود کودک به مهد یا دبستان بسیار کاربردی خواهند بود. «اول کی باید سلام کند؟»، «بروم دعوا کنم»، «شوتک گفت نه!»، «چرا و چرا؟ بازم چرا؟»، «بگذار فکر کنم» و «من هم نگاه نکرده بودم» نام کتاب‌های این مجموعه است.

این روزها آموزش علوم و ریاضی صرفا به کلاس درس و دوران مدرسه محدود نمی‌شود. از این رو شما در کلاس‌های مهد یا پیش دبستان می‌توانید این آموزش‌ها را به واسطه کتاب‌های خلاقانه که تصاویر جذاب و فعالیت‌های بازی محور دارند پیش ببرید. به طور مثال بسته پیش از دبستان 1 (3 تا 4 سال) پیشنهادی جذاب برای بزرگسالان و کودکان است. این بسته شامل کتاب‌هایی مانند ریاضی 1 و ریاضی 2، علوم 1 و علوم 2، طرح‌های کار مادر-مربی است.

کتاب‌های مهارت‌های زندگی با موضوعاتی همچون قلدری نیز می‌تواند کاربردی باشد. مخصوصا اینکه می‌توانید در خانه و مهد با بازی و نمایش، مفاهیم این کتاب‌ها را به کودک آموزش دهید. ما کتاب قلدر بی ادب از مجموعه خانواده خرسی را برای گروه پیش دبستان به شما پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مزایای کتاب‌های تصویری نیز زیاد شنیده‌ایم. آن‌ها مفاهیم مهم را در قالب تصویر به کودکان یاد می‌دهند. در این زمینه کتاب «قشنگ ترین لباس دنیا» به موضوع حمایت از حیوانات درحال انقراض ایران می‌پردازد و به کودک می‌آموزد که مسئوولیت اجتماعی دارد. 

دیگر کتابی که در این حوزه می‌توانیم به شما پیشنهاد کنیم اثری است درباره سوءتفاهم و بخشش! شخصیت سیب‌زمینی در کتاب «سیب زمینی شلوارپوش» صبح زود راه می‌افتد تا به حراج برسد، اما اتفاقی غیرمنتظره مسیرش را عوض می‌کند.

********************************************************

خرید کتاب های آموزشی کودکان

********************************************************

نکاتی برای والدین و مربیان

وقتی کودک خودش کتاب را انتخاب می‌کند، حس مالکیت و اشتیاق بیشتری برای خواندن دارد. حتی اگر انتخابش ساده یا تکراری به نظر برسد، این تجربه باعث می‌شود ارتباط عاطفی عمیق‌تری با کتاب برقرار کند. مربیان در مدرسه می‌توانند گوشه‌ای از کلاس را به کتابخانه‌ی کوچک تبدیل کنند و هر هفته به کودکان فرصت دهند کتاب دلخواهشان را انتخاب کنند و به خانه ببرند.

در نظر داشته باشید که فضای کتاب‌خوانی نقش مهمی در این تجربه دارد. چه در خانه و چه در مهد و  مدرسه، می‌توان با چند بالش نرم، قفسه‌ای در دسترس کودک و نور مناسب، فضایی دنج و صمیمی برای کتاب‌خوانی ساخت. این گوشه‌ی کوچک می‌تواند به محلی تبدیل شود که کودک مشتاقانه منتظر زمان کتاب‌خوانی باشد.

یادمان باشد که کتاب‌خوانی نباید فقط محدود به زمان رسمی مطالعه باشد. می‌توان از کتاب در موقعیت‌های مختلف روز استفاده کرد تا تجربه‌ی یادگیری طبیعی‌تر شود. مثلاً در مسیر رفت‌وآمد، می‌توان کتاب‌های کوچک یا داستان‌های صوتی پخش کرد. هنگام آشپزی، کتاب‌هایی درباره‌ی خوراکی‌ها یا مراحل تهیه‌ی غذا خوانده شود تا کودک با مفاهیم علمی و واژگان جدید آشنا شود. حتی در زمان انتظار در مطب پزشک یا هنگام سفر، خواندن چند صفحه کتاب می‌تواند هم سرگرم‌کننده باشد و هم فرصت یادگیری ایجاد کند.

جمع بندی

آنچه گفته شد لزوما تمام راه‌های تشویق کودک به کتابخوانی یا شیوه‌های استفاده کتاب برای آموزش غیر مستقیم نیست. هر یک از ما در بسترهای مختلف با خردسالان روبرو هستیم. اقلیم جغرافیایی ما نیازهای آموزشی متنوعی را می‌طلبد. زندگی در جنگل، کوه، بیابان فرصت‌های جدیدی برای کشف به ما و کودکان می‌دهد. حال شما به ما بگویید: شما چطور کودک را در انتخاب کتاب درگیر می‌کنید؟ آیا فضایی برای کتاب‌خوانی در خانه یا کلاس دارید؟ از کتاب در چه موقعیت‌های روزمره‌ای استفاده می‌کنید؟ تجربه‌ها و پیشنهادهای خود را با ما به اشتراک بگذارید.