نحوه رفتار با کودکان خجالتی در پیش دبستانی

همۀ ما احساسات متعدد و متنوعی را در طول زندگی خود تجربه می‌کنیم. احساس شادی، غم، تنهایی، حسادت، عشق و البته خجالت. اما فرق ما با کودکان این است که آن‌ها در سن پایین، برای اولین بار با این احساسات روبه‌رو می‌شوند و ممکن است ندانند که چگونه باید با این حجم از احساسات عمیق مواجه شوند در نتیجه گیج و سردرگم باقی می‌مانند.

وظیفۀ ما به عنوان پدر، مادر، مربی، معلم و مشاور کودکان این است که آنان را به درستی با این احساسات آشنا کنیم و واکنش درست را در برابر رفتار آنان داشته باشیم. اول باید ببینیم چه می‌شود که کودکان خجالتی می‌شوند. 

چرا کودکان خجالتی می‌شوند؟

پیش از هرچیز به نظر می‌رسد که پای موضوع وراثت در میان است. کودک اگر پدر و مادر، یا پدربزرگ و مادربزرگی خجالتی داشته باشد احتمالا خودش هم خجالتی می‌شود؛ این را نه فقط از طریق ژنتیک بلکه با دیدن و تقلید رفتار پدر و مادرش نیز یاد می‌گیرد.

خجالت کودک ممکن است زیر سر اضطراب هم باشد! کودک مضطرب از واکنش دیگران می‌ترسد و فکر می‌کند که قرار است کاری اشتباه انجام دهد در نتیجه تصمیم می‌گیرد کلا گوشه‌گیر باشد و کاری انجام ندهد. 

نقش والدین برای مقابله با کمرویی کودکان

در ادامۀ مطلب ما از روش‌هایی برای برخورد با کودک کم‌رو و خجالتی صحبت خواهیم کرد اما در این بخش روی صحبت ما با پدر و مادرهاست. یادتان باشد برای برخورد با کودک خجالتی اول باید کم‌رویی کودک را درک کنید و از مواخذه و بازخواست او بپرهیزید. به او فرصت صحبت به دیگران را بدهید و اجازه دهید با هم‌سن‌وسال‌هایش در ارتباط باشد و بداند که در خجالتی بودن تنها نیست. یادتان باشد که صبور باشید و تحت هر شرایطی حامی کودکتان باشد. کودک باید بداند که همیشه و تحت هر شرایطی دوستش دارید و کنارش هستید. 

روش‌هایی ساده برای برخورد با کودک کم‌رو و خجالتی

گفت‌وگویی موثر با کودک داشته باشید

رفتار با کودک کم‌رو خیلی مهم است. برای اینکه روش موثری در برابر کودک خجالتی به کار ببریم و رفتار صحیح با کودک خجالتی داشته باشیم اول از همه باید بدانیم که چگونه می‌توانیم گفت‌وگویی موثر در این باره با کودک داشته باشیم. شما می‌توانید با آن‌ها دربارۀ چیزهایی حرف بزنید که باعث می‌شود احساس خجالت کنند.

از آن‌ها بپرسید وقتی خجالت می‌کشند، چه احساسی دارند؟ ببینید آن‌ها احساس خجالت را چگونه توصیف می‌کنند. دچار دلهره می‌شوند؟ صورتشان سرخ می‌شود؟ یا دلشان می‌خواهد نامرئی شوند؟ 

از آن‌ها بخواهید جمله‌ای دربارۀ احساس خجالتشان بنویسند. جملاتی با ساختار وقتی ...... خجالت می‌کشم. شبیه این جملات:

• وقتی با بچه‌هایی آشنا می‌شوم که تا حالا ندیدمشان خجالت می‌کشم. 
• وقتی از من می‌خواهند برای هم‌کلاسی‌هایم در کلاس صحبت کنم خجالت می‌کشم. 
• وقتی همه دارند مرا نگاه می‌کنند خجالت می‌کشم. 

یادتان باشد که با کودکان دربارۀ رفتارشان هنگام خجالت کشیدن حرف بزنید و آنچه را در ذهنشان می‌گذرد بنویسید به این ترتیب می‌توانید با آن‌ها گفت‌وگو کنید. آن‌ها احتمالا چیزهایی شبیه به این به شما خواهند گفت:

• وقتی خجالت می‌کشم، فقط دلم می‌خواهد قایم شوم.
• دلم می‌خواهد درجا نامرئی شوم و هیچ‌کس مرا نبیند. 
• دلم می‌خواهد بروم پشت کاناپه، آن هم در اتاق دیگر. 
• فقط دلم می‌خواهد مثل یک توپ قل بخورم و بروم و وانمود کنم آن‌جا نیستم. 

خیلی مهم است که کودکان متوجه شوند که خجالت هم احساسی است شبیه به سایر احساسات مثل غم، شادی، عشق، حسرت و ... همچنین کودکان باید بدانند که این احساسات گذرا هستند و قرار نیست همیشه همراه آنان باشند.

برای رفع خجالت کودک شما همچنین می‌توانید از آن‌ها بپرسید که تا به حال شده در موقعیتی خجالت نکشیده باشند؟ مثلا وقتی که کنار دوستان و خانواده هستند یا وقتی کاری انجام می‌دهند که خوب از عهده‌اش برمی‌آیند و آن موقع می‌توانید روی توانا بودن آنان تاکید کنید و تلاش کنید که احساس خوبی نسبت به خود پیدا کنند و بدانند که می‌توانند هرکاری را که دوست دارند انجام دهند. سعی کنید همیشه موقع صحبت با کودکان دربارۀ خجالت کشیدن، برخوردتان مثبت باشد. به کودکان خاطرنشان کنید که همه می‌توانند کاری را خوب انجام دهند و اعتماد به نفس در آن زمینه به آن‌ها کمک می‌کند خجالتشان را کنار بگذارند.

راهکارهایی برای مقابله با کم‌رویی کودکان

کشیدن نفس عمیق را به او یاد بدهید

کشیدن نفس عمیق همیشه به کاهش استرس چه کودکان و چه بزرگسالان کمک می‌کند. یادتان باشد که کشیدن نفس عمیق را به عنوان یک راهکار به کودکتان یاد بدهید. همانطور که معلم مدرسه در کتاب لاک‌پشت دیگر خجالت نمی‌کشد از این روش استفاده می‌کند تا لاکی دیگر خجالت نکشد. مجموعۀ رفتارهای خوب که توسط انتشارات نردبان منتشر شده است در فضای جنگل خلق شده و شخصیت‌های داستان حیواناتی هستند که اغلب خصوصیات آن‌ها در کودکان دیده می‌شود. این مجموعه می‌تواند سرآغاز خوبی باشد برای گفت‌وگو با کودکان دربارۀ رفتارهای فردی و اجتماعی‌شان. در این جلد از این مجموعه معلم مدرسۀ لاکی راهکارهایی به لاکی می‌دهد تا خجالتش را کنار بگذارد و برای تعداد زیادی از مادر پدرها آواز بخواند و از شنیدن صدای تشویق آن‌ها لذت ببرد.

تمرین کردن جلوی آینه را به آن‌ها آموزش دهید

یکی از راه‌های موثر در کم کردن احساس خجالت در کودکان این است که کودک صحبت کردن را جلوی آینه تمرین کند. مثلا اگر کودکی باید برای هم‌کلاسی‌هایش در کلاس صحبت کند، می‌توانید به او کمک کنید آنچه که می‌خواهد برای اولین بار بگوید را بنویسد و گفتن آن را جلوی آینه تمرین کند. هرچه گفتن جملات با صدای بلند بیشتر تمرین شود، کودک برای گفتن آن‌ها جلوی دیگران اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کند.

با هم کتاب‌هایی را بخوانید که در آن‌ها شخصیت‌های خجالتی وجود دارند

خواندن کتاب و به ویژه بلندخوانی کتاب همیشه به عنوان یکی از راه‌کارهای خوب برای ارتباط موثر با کودک مطرح می‌شود. انتشارات نردبان سال‌هاست که در زمینه‌های مختلف برای کودکان کتاب منتشر می‌کند و یکی از حوزه‌هایی که انتشارات نردبان کتاب‌های خوب و زیادی در آن زمینه منتشر کرده است، حوزۀ مهارت زندگی برای کودکان و نوجوانان است. از کتاب‌هایی که دربارۀ موضوع خجالت و کودکان خجالتی در پیش دبستانی توسط انتشارات نردبان منتشر شده است می‌توان به کتاب کودک خجالت نکش حلزون اشاره کرد. این کتاب به نویسندگی جو روکس و ترجمۀ جواد کریمی به نوعی کتابی تصویری محسوب می‌شود چرا که با تصاویری رنگی و زیبا و با داستانی کوتاه و ساده به کودکان یاد می‌دهد که با احساس خجالت مواجه شوند.

********************************************************

خرید کتاب برای کودکان خجالتی

********************************************************

در این کتاب سوفی حلزونی است که قرار است روز اول مدرسه را تجربه کند. سوفی بعضی وقت‌ها خجالت می‌کشد و توی لاک خودش فرو می‌رود. تا اینکه با استنلی دوست می‌شود و یاد می‌گیرد که می‌تواند کنار دوستانش خوشحال باشد و خجالت نکشد و البته می‌داند که لاکش همیشه هست و هروقت بخواهد می‌تواند در لاک خودش فرو برود.

کتاب دیگری که انتشارات کودک و نوجوان نردبان دربارۀ این موضوع منتشر کرده خجالتیوزوس نام دارد. این کتاب از مجموعه کتاب های احساسات دایناسوری است به نویسندگی برایان موزس و ترجمۀ مریم رضازاده. در این کتاب هم دایناسور کوچولویی که خوب آواز می‌خواند خجالت می‌کشد که دوست پیدا کند و با آن‌ها صحبت کند اما پدر و مادرش به خوبی به او راهنمایی می‌کنند که چه کاری برای مواجهه با این احساس مناسب است. مثلا اینکه لبخند بزند و با دوستانش مهربان باشد تا آن‌ها هم با آغوش باز او را بپذیرند.

در کتاب دیگر با نام نمی‌خواهم خجالتی باشم با شارلین، پسر دوست‌داشتنی و کنجکاوی آشنا می‌شویم که مهربان است اما کمی خجالت می‌کشد.

در کتاب دیگر با عنوان از ماکارونی‌های خجالتی تا تخم مرغ‌های هیجان‌زده هم احساسات مختلف به تصویر کشیده شده‌اند. در بخش خجالت نوشته شده: «وقتی خجالت می‌کشی نگران هستی حرفی بزنی یا کاری کنی که بچه‌های دیگر دوس نداشته باشند یا به تو بخندند. شاید نگرانی که آدم‌ها تو را دوست نداشته باشند.» و بعد راهکارهایی برای مواجهه با این احساس بیان شده است. این کتاب را می‌توان به روش‌های متفاوت و در چند نوبت خواند. بعضی بچه‌ها دوست دارند شما آن را برایشان بخوانید یا خودشان چند شب به تنهایی آن را بخوانند. در کل کتاب بهترین وسیله برای گفت‌وگوی فرزندان و پدر و مادرهاست.

********************************************************

بلند خوانی چیست و چرا برای کودکان مهم است

********************************************************

با هم فیلم‌هایی را ببینید که در آن‌ها شخصیت‌های خجالتی وجود دارند 

انیمیشن‌های زیادی ساخته شده‌اند که در آن‌ها به احساسات پرداخته شده و شما می‌توانید با نگاه کردن به آن‌ها به عنوان یک فعالیت مشترک با کودکتان دربارۀ احساسات مختلف با او صحبت کنید. اینکه چطور کودک خجالتی را اجتماعی کنیم با فیلم دیدن کمی امکان پذیر می‌شود. یکی از کوتوله‌های داستان سفید برفی اسمش کم‌روست. شاید کودکان از تماشای فیلم این داستان لذت ببرند و روی این شخصیت متمرکز شوند و رفتارشان را بررسی کنند.