علائم استرس در کودکان و نحوه برخورد با آن

فرزندان ما از سنین بسیار پایین می‌توانند استرس را تجربه کنند. این استرس می‌تواند ناشی از عواملی مانند تغییرات در محیط خانه، ترس‌های طبیعی و حتی فشارهای اجتماعی و تحصیلی باشد. اگرچه کودکان توانایی بیان مستقیم احساسات خود را ندارند، اما رفتارهایشان می‌تواند نشانه‌هایی از استرس باشد. اضطراب جدایی، بی‌قراری، مشکلات خواب و حتی واکنش‌های جسمانی مانند سردرد یا دل‌درد می‌تواند به عنوان علائم استرس در کودکان نمایان شود. در این مقاله، به بررسی دلایل ایجاد استرس در کودکان، علائم آن و راهکارهایی برای کاهش استرس در این گروه سنی خواهیم پرداخت.

تعریف استرس در کودکان

عوامل زیادی وجود دارد که می‌تواند در ایجاد استرس در زندگی کودکان نقش داشته باشد. کودکان اغلب استرس را از موقعیت‌های جاری تجربه می‌کنند، که برخی از آنها ممکن است خارج از کنترل آنها باشد.

دیوید الکیند، در کتاب خود، کودک شتابزده، بیان می‌کند که «استرس، فرسودگی بدن ما است که در فرآیند زندگی ایجاد می‌شود.»

الکیند همچنین می‌گوید که یکی از بزرگترین عوامل استرس در زندگی کودکان عجله است - برای آماده شدن، رفتن از جایی به جای دیگر، خوب رفتار کردن و خوب بزرگ شدن.

آشفتگی‌های خانوادگی به دلیل مرگ یا طلاق، مشکلات بهداشتی خانواده، تنش و نزاع در خانه منجر به ترس، اضطراب و بار عاطفی و استرس مزمن کودکان می‌شود. استرس می‌تواند بر سلامت جسمی، عاطفی، اجتماعی، فکری و تحصیلی کودکان تأثیر بگذارد.

دکتر هارولد میندن، استاد روانشناسی و متخصص استرس در دانشگاه یورک، می‌گوید: این موضوع می‌تواند انگیزه، توجه، ادراک، حافظه و کل فرآیند یادگیری آنها را مختل کند.

کودکان به روش‌های فردی خود به استرس واکنش نشان می‌دهند درست مانند بزرگسالان، آنها توانایی‌های مقابله‌ای متفاوتی دارند و آنچه باعث استرس در یک کودک می‌شود ممکن است در کودک دیگر ایجاد نشود.

دلایل استرس کودکان

دلایل استرس در کودکان می‌تواند بسیار متنوع و پیچیده باشد و به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی از عوامل مهم، فشارهای تحصیلی است که کودکان در مدرسه تجربه می‌کنند. انتظارات زیاد از سوی معلمان یا والدین، مشکلات در یادگیری، نمرات ضعیف یا رقابت‌های اجتماعی می‌تواند منجر به استرس شود.

تغییرات در محیط خانه نیز یکی از دلایل اصلی استرس در کودکان است. تغییراتی مانند طلاق والدین، مهاجرت به مکان جدید، یا تولد خواهر یا برادر جدید می‌تواند منجر به احساس عدم امنیت و اضطراب در کودکان شود. در بعضی موارد، مشکلات اجتماعی و روابط میان همکلاسی‌ها، مانند زورگویی یا طرد شدن از گروه‌های اجتماعی، می‌تواند فشار روانی زیادی به کودک وارد کند. همچنین، برخی کودکان به دلیل نداشتن مهارت‌های اجتماعی یا اضطراب اجتماعی از تعاملات اجتماعی اجتناب می‌کنند که این می‌تواند به استرس دامن بزند.

عوامل جسمی نیز می‌توانند در بروز استرس در کودکان مؤثر باشند. بیماری‌های مزمن یا حتی دردهای جسمی معمولی مانند سردرد یا دردهای معده می‌تواند با استرس در ارتباط باشد. در برخی موارد، حساسیت‌های خاص به تغییرات محیطی یا صداهای بلند، همچنین تجربه حوادث ناخوشایند می‌تواند موجب اضطراب و استرس شود. علاوه بر این، فشارهای فرهنگی یا اجتماعی، به ویژه در جوامع مدرن که انتظارات زیادی از کودکان دارند، می‌تواند بر کودکان تأثیر منفی بگذارد. برخی از کودکان به دلیل تجربیات منفی در گذشته، مانند سوءاستفاده عاطفی یا فیزیکی، دچار اضطراب و استرس مزمن می‌شوند. این کودکان ممکن است به دلایل مختلف مانند ترس از ترک شدن یا عدم کنترل بر شرایط، احساس ناامنی کنند.

در نهایت، ناتوانی در مدیریت احساسات یا مواجهه با تغییرات زندگی و اجتماعی می‌تواند عامل مهمی در بروز استرس در کودکان باشد. برخی کودکان ممکن است نتوانند با چالش‌ها و فشارهای روزمره کنار بیایند و در نتیجه دچار مشکلات روانی و استرسی شوند که نیاز به توجه و حمایت بیشتری دارند.

********************************************************

کتاب کودک درباره غلبه بر اضطراب و نگرانی

********************************************************

نشانه های استرس در کودکان

کودکان در سنین مختلف ممکن است به استرس، واکنش‌های متفاوتی نشان دهند. علائم استرس در کودکان می‌تواند شامل تغییراتی در رفتار، احساسات و حتی علائم جسمانی باشد. در زیر علائم استرس در کودکان بر اساس سن آورده شده است. علائم و نشانه‌هایی که نشان می‌دهند کودک ممکن است استرس ناخواسته را تجربه کند زیادند اما اگر نیاز به تشخیص استرس در کودکان دارید می توانید نکات زیر را مد نظر قرار دهید. علائم استرس در کودکان بسته به سن آن‌ها متفاوت است. در ادامه، علائم استرس را در سه گروه سنی ۳ تا ۵ سال، ۵ تا ۷ سال و ۷ تا ۱۰ سال بررسی می‌کنیم.

علائم استرس در کودکان ۳ تا ۵ ساله

استرس در کودکان ۳ ساله و این گروه سنی معمولاً به شکل رفتارهای بازگشتی و وابستگی شدید ظاهر می‌شود.

• کودک ممکن است دوباره به مکیدن انگشت یا شب‌ادراری روی بیاورد.
• اضطراب جدایی و چسبیدن به والدین افزایش می‌یابد.
• کودکان ممکن است به‌راحتی ناراحت یا خشمگین شوند.
• کابوس‌های شبانه و دشواری در خوابیدن از دیگر علائم رایج هستند.

********************************************************

کتاب کودک برای اضطراب جدایی

********************************************************

علائم استرس در کودکان ۵ تا ۷ ساله

این گروه سنی ممکن است استرس را به شکل‌های زیر نشان دهند:

• بدون دلیل پزشکی مشخص، از سردرد یا دل‌درد شکایت می‌کنند.
• مشکلات در تمرکز می‌تواند بر عملکرد تحصیلی تأثیر منفی بگذارد.
• ممکن است از بازی با همسالان یا شرکت در فعالیت‌های گروهی خودداری کنند.
• بی‌اشتهایی یا پرخوری و اختلال در خواب از دیگر نشانه‌هاست.

علائم استرس در کودکان ۷ تا ۱۰ ساله

استرس در کودکان ابتدایی می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر رفتار، سلامت جسمی و روحی آن‌ها داشته باشد. این استرس ممکن است به دلیل تغییرات محیطی، مدرسه، یا حتی مسائل خانوادگی ایجاد شود. یادتان باشد که کودکان ۱۰ ساله بیشتر در معرض استرس‌های مربوط به مدرسه و روابط اجتماعی هستند.

• ابراز نگرانی درباره مسائل مدرسه یا خانواده بسیار رایج است.
• واکنش‌های شدید به موقعیت‌های معمولی.
• بی‌میلی به انجام تکالیف و کاهش نمرات.
• سردرد، دل‌درد یا خستگی مزمن ممکن است نشانه استرس باشد.

عوارض استرس در کودکان

استرس دوران کودکی ممکن است در هر زمانی که کودک مجبور به تطبیق با شرایط جدیدی شود، رخ دهد. این تغییر می‌تواند مثبت باشد، مانند پیوستن به تیم ورزشی جدید، یا تجربه‌ای دشوار مانند طلاق والدین. پاسخ استرس، یا همان "مبارزه یا فرار"، باعث بروز تعدادی از تأثیرات فیزیولوژیکی می‌شود، از جمله افزایش ضربان قلب، تنفس، فشار خون و مصرف کلی اکسیژن. در بیشتر موارد، این تأثیرات فیزیولوژیکی موقتی هستند و بدن پس از رفع عامل استرس‌زا به حالت عادی بازمی‌گردد. اما وقتی کودکان در حس "مبارزه یا فرار" گیر می‌افتند، این می‌تواند به استرس سمی منجر شود.

متخصصان سه نوع پاسخ به استرس را متمایز می‌کنند: مثبت، تحمل‌پذیر و سمی. این دسته‌بندی‌ها توصیف می‌کنند که بدن چگونه به استرس واکنش نشان می‌دهد، نه شدت خود رویداد را.

پاسخ مثبت به استرس

این نوع استرس بخشی از رشد سالم دوران کودکی است و با افزایش ملایم و کوتاه‌مدت در ضربان قلب و سطح هورمون‌ها (مانند کورتیزول و آدرنالین) مشخص می‌شود. مثال‌ها ممکن است شامل اولین روز مدرسه یا تزریق واکسن در مطب پزشک باشد.

پاسخ تحمل‌پذیر به استرس

این واکنش شدیدتر به استرس است که در پاسخ به مشکلات بزرگ‌تر و طولانی‌مدت‌تر، مانند یک حادثه جدی، طلاق والدین یا از دست دادن یکی از عزیزان رخ می‌دهد. اگر سیستم هشدار بدن برای مدت محدودی فعال شود و توسط روابط محبت‌آمیز با مراقبان حمایت شود، مغز و بدن می‌توانند از تأثیرات بالقوه سمی بهبود یابند.

پاسخ سمی به استرس

این نوع استرس ممکن است پس از مشکلات شدید و طولانی‌مدت – مانند سوءاستفاده، غفلت مزمن، اختلال مصرف مواد یا بیماری‌های روانی والدین، یا فقر شدید – بدون حمایت محبت‌آمیز یک بزرگسال رخ دهد. این نوع قرار گرفتن در معرض استرس طولانی‌مدت، توسعه مغز کودک را مختل می‌کند و خطر بیماری‌های مرتبط با استرس و نقص شناختی بلندمدت را حتی در سال‌های بزرگسالی افزایش می‌دهد.

چگونه استرس را در کودکان از بین ببریم

برای کاهش استرس در کودکان چه باید کرد؟ این سوالی است که همه ما دوست داریم جواب دقیقی برای آن پیدا کنیم. با این حال خوب است بدانید که تشخیص استرس در کودکان به عوامل زیادی بستگی دارد که احتمالا مشاوران و تراپیست‌ها بتوانند سریع‌تر به شما کمک کنند. اما اگر بخواهید درباره راه‌های کاهش استرس در کودکان یا درمان استرس در کودکان نکاتی را یاد بگیرید توجه به چند نکته برای شروع این راه مهم است:

• ترویج عادات سالم مانند داشتن برنامه خواب و غذا منظم
• تشویق به استراحت و تفریح، از جمله بازی، ورزش و گذراندن وقت با دوستان
• آگاهی از محرک‌ها و کمک به کودک برای شناسایی الگوهای استرس
• حمایت عاطفی و اختصاص زمان و توجه بیشتر به کودک
• پیگیری علائم و واکنش‌های کودک در برابر استرس
• تشویق به تفکر مثبت و جایگزینی افکار منفی با افکار مثبت
• استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تمرکز ذهنی، مدیتیشن و تنفس عمیق

نقش کتابخوانی در کاهش استرس کودکان

کتابخوانی به عنوان یکی از فعالیت‌های آرامش‌بخش، نقش مهمی در کاهش استرس کودکان دارد. در ادامه، به تأثیرات مثبت کتابخوانی و دلایلی که این فعالیت را به یک ابزار مفید برای مدیریت استرس تبدیل کرده است، اشاره می‌کنیم:

سخن آخر

اگر کودکان با بزرگسالان دلسوز، قابل اعتماد، ایمن و دلسوز که آنها را در روند درمان راهنمایی می‌کنند، روابط سالمی ایجاد کنند، می‌توانند از اثرات استرس سمی بهبود یابند. بزرگسالان می‌توانند با کمک به کودکان در ایجاد انعطاف پذیری - توانایی غلبه بر ناملایمات - به بهبود تجربیات آسیب زا کمک کنند. تاب‌آوری را می‌توان با فراهم کردن فرصت‌هایی به کودک برای ایجاد تسلط و توسعه استراتژی‌های مؤثر برای مدیریت عوامل استرس‌زا و ناملایمات در طول زمان توسعه داد.