کتاب صوتی یا کتاب خواندنی؛ کدام بهتر است؟

در دنیای امروز، با پیشرفت فناوری و تغییرات در سبک زندگی، روش‌های مختلفی برای آموزش و سرگرمی کودکان و نوجوانان ارائه شده است. یکی از این روش‌ها، استفاده از قصه‌های صوتی است که به سرعت در میان خانواده‌ها و مدارس محبوبیت یافته است. اما این سوال مطرح می‌شود که آیا قصه‌های صوتی می‌توانند جایگزین کتاب‌خوانی شوند؟ در این مقاله، به بررسی فواید و معایب هر یک پرداخته و پیشنهادهایی برای والدین و مربیان ارائه می‌دهیم.

کتاب خواندن؛ تجربه‌ای فراتر از کلمات

کتاب‌خوانی، تجربه‌ای است که فراتر از صرفاً دیدن کلمات روی صفحه عمل کرده و ذهن کودک را به فعالیت‌های شناختی و تخیلی دعوت می‌کند. این فعالیت، نه تنها مهارت‌های زبانی را تقویت می‌کند، بلکه قدرت تمرکز و تفکر انتقادی را نیز در کودکان پرورش می‌دهد. در این بخش، به بررسی ابعاد مختلف فواید کتاب‌خوانی می‌پردازیم.

افزایش مهارت های زبانی

مطالعه کتاب‌های کاغذی یا الکترونیکی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های زبانی خود را تقویت کنند. این فرآیند نه تنها دایره لغات آن‌ها را گسترش می‌دهد، بلکه توانایی‌های شنیداری و درک مطلب آن‌ها را نیز بهبود می‌بخشد. 

نقش تصویرسازی ذهنی، تخیل و تمرکز

هنگامی که کودک در حال مطالعه کتاب است، ذهن او به تصویرسازی و تجسم داستان می‌پردازد. این فعالیت باعث تقویت تخیل و خلاقیت در کودکان می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند تا تمرکز بیشتری داشته باشند.

مهارت‌های سواد خواندن و نوشتن که با کتاب‌خوانی تقویت می‌شود

مطالعه مستمر کتاب های کودکان، مهارت‌های سواد خواندن و نوشتن را در کودکان تقویت می‌کند. این مهارت‌ها برای موفقیت در تحصیل و زندگی روزمره ضروری هستند و پایه‌گذار یادگیری‌های بعدی محسوب می‌شوند.

قصه صوتی؛ دنیایی جدید از روایت

قصه‌های صوتی، داستان‌هایی هستند که به صورت ضبط شده و با استفاده از صداهای مختلف روایت می‌شوند. این نوع داستان‌گویی به دلیل استفاده از صداهای جذاب و لحن‌های متنوع، توجه کودکان را جلب می‌کند و تجربه‌ای متفاوت از شنیدن داستان‌ها را فراهم می‌آورد.

استفاده از موسیقی متن، صداهای پس‌زمینه و لحن‌های مختلف در قصه‌های صوتی، به ایجاد فضایی جذاب و هیجان‌انگیز کمک می‌کند. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند که کودکان بیشتر درگیر داستان شوند و تجربه‌ای شبیه به تماشای فیلم را داشته باشند. قصه‌های صوتی در موقعیت‌هایی مانند سفرهای طولانی، زمان قبل از خواب یا هنگام انجام کارهای روزمره می‌توانند گزینه‌ای مناسب باشند. در این مواقع، کودکان می‌توانند بدون نیاز به تمرکز بر روی صفحات کتاب، از شنیدن داستان لذت ببرند.

مقایسه مزایا و معایب کتابخوانی و قصه های صوتی

مطالعات نشان می‌دهد که خواندن کتاب‌های چاپی در مقایسه با خواندن دیجیتال، منجر به درک بهتر و یادگیری عمیق‌تر می‌شود. یک متاآنالیز در سال 2024 از 49 مطالعه نشان داد که دانش‌آموزانی که روی کاغذ می‌خوانند، به طور مداوم در آزمون‌های درک مطلب، نمرات بالاتری نسبت به کسانی که همان مطالب را روی صفحه نمایش می‌خوانند، کسب می‌کنند. محققان این را "اثر حقارت صفحه نمایش" می‌نامند - به این معنی که خواندن دیجیتال منجر به حفظ و درک کمتر اطلاعات می‌شود.
کتاب‌خوانی و قصه‌های صوتی هر دو ابزارهایی ارزشمند برای رشد ذهنی و عاطفی کودکان هستند، اما از نظر تأثیرگذاری و تجربه‌ای که ارائه می‌دهند، تفاوت‌های قابل توجهی دارند.

کتاب‌خوانی، به ویژه در قالب کتاب‌های کاغذی یا حتی الکترونیکی، فراتر از یک فعالیت آموزشی صرف است. وقتی کودک یک داستان را می‌خواند، مجبور است هر واژه و جمله را تجزیه و تحلیل کرده و معنا را از متن استخراج کند. این فرآیند، دایره لغات او را گسترش می‌دهد، مهارت‌های سواد خواندن و نوشتن را تقویت می‌کند و تمرکز ذهنی کودک را بالا می‌برد. مهم‌تر از همه، کتاب‌خوانی کودکان را به تصویرسازی ذهنی و تخیل فعال دعوت می‌کند. آن‌ها صحنه‌ها، شخصیت‌ها و اتفاقات داستان را در ذهن خود می‌سازند و این فرآیند خلاقانه به رشد مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی کمک می‌کند. با این حال، کتاب‌خوانی نیازمند زمان، تمرکز و مهارت خواندن است و در شرایطی که کودک خسته یا در مسیر سفر باشد، ممکن است چندان عملی یا جذاب نباشد.

در سوی دیگر، قصه‌های صوتی دنیایی متفاوت از روایت را ارائه می‌دهند. جذابیت اصلی قصه‌های صوتی همانطور که بالاتر گفته شد در صدا، موسیقی و لحن داستان نهفته است. تغییر لحن گوینده، موسیقی پس‌زمینه و افکت‌های صوتی، تجربه‌ای زنده و هیجان‌انگیز برای کودک خلق می‌کند که گاهی از خواندن متن کتاب هم جذاب‌تر است. این ویژگی باعث می‌شود کودکان، حتی در موقعیت‌هایی که امکان مطالعه وجود ندارد—مثل مسیر رفت‌وآمد، سفر یا زمان‌های قبل از خواب—بتوانند از داستان لذت ببرند.

با این حال، قصه‌های صوتی به اندازه کتاب‌خوانی تخیل کودک را فعال نمی‌کنند، زیرا تصویرسازی و بازسازی صحنه‌ها عمدتاً توسط گوینده انجام می‌شود و نقش ذهن کودک کمرنگ‌تر است. همچنین، مهارت‌های سواد خواندن و نوشتن به صورت مستقیم از شنیدن داستان تقویت نمی‌شوند.

آیا یکی می‌تواند جای دیگری را بگیرد؟

برخی فکر می‌کنند گوش دادن به کتاب صوتی نوعی “تقلب” است، اما برخی دانش‌آموزان کتاب صوتی را ترجیح می‌دهند چون خواندن متن روی صفحه برایشان دشوار است و برخی دیگر خواندن روی کاغذ را راحت‌تر می‌دانند

خواندن متن چاپی یا دیجیتال امکان تعامل بصری با مطالب را فراهم می‌کند که می‌تواند به فهم و حفظ اطلاعات کمک کند. یادداشت‌برداری در کتاب چاپی راحت‌تر است و معمولاً بازخوانی متن آسان‌تر از بازپخش کتاب صوتی است.

بسیاری از کتاب‌های صوتی، به‌ویژه برای کودکان، شامل روایت پرهیجان، جلوه‌های صوتی و موسیقی هستند که داستان‌ها را جذاب‌تر می‌کند. شنیدن تأکید درست روی بخش‌های کتاب می‌تواند درک مطلب را بهبود بخشد. با این حال، دانش‌آموزان در سال‌های ابتدایی نیاز به تمرین زیاد خواندن دارند تا مهارت‌های جدیدشان تثبیت شود. همچنین کتاب‌های صوتی نباید جایگزین آموزش باکیفیت خواندن شوند که دانش‌آموزان برای موفقیت به آن نیاز دارند.

درهرحال کتاب‌های صوتی برای عده‌ای می‌توانند کاربردی‌تر باشند. دانش‌آموزان مبتلا به دیس‌لکسیا، ADHD یا سایر اختلالات یادگیری می‌توانند از بهترین قصه‌های صوتی برای بچه‌ها بهره‌مند شوند. این کتاب‌ها به آنان کمک می‌کنند بر خواندن متمرکز شوند و از متن لذت ببرند.

بنابراین می‌توان گفت که کتاب‌خوانی و قصه‌های صوتی هر یک نقاط قوت و محدودیت‌های خود را دارند. کتاب‌خوانی بیشتر برای توسعه مهارت‌های زبانی، تخیل و تمرکز مناسب است، در حالی که قصه‌های صوتی تجربه‌ای جذاب و در دسترس فراهم می‌کنند و به راحتی در شرایط مختلف قابل استفاده هستند. بهترین رویکرد، ترکیب این دو روش است؛ یعنی کودکان هم از فواید ذهنی و زبانی کتاب بهره ببرند و هم از جذابیت و راحتی قصه‌های صوتی استفاده کنند تا تجربه یادگیری و سرگرمی آن‌ها جامع و متنوع باشد.

پیشنهادهایی برای والدین و مربیان

اگر تصمیم دارید از قصه صوتی برای خواب کودک یا در موقعیتی دیگر استفاده کنید خوب است به چند نکته دقت کنید:

• انتخاب راوی مناسب: یک راوی خوب تجربه شنیداری را بسیار بهبود می‌بخشد.
• استفاده از گزینه‌های سرعت پخش: سرعت مناسب برای درک مطلب خود را پیدا کنید.
• یادداشت‌برداری: همانند خواندن سنتی، یادداشت‌برداری کمک می‌کند مطالب بهتر حفظ شود.
• بازپخش و دوباره گوش دادن: در صورت از دست دادن بخشی از کتاب، دوباره گوش دهید.
• زمان‌بندی مناسب: استفاده از قصه‌های صوتی در مواقعی مانند قبل از خواب یا در سفر می‌تواند مفید باشد.
• تشویق به تصویرسازی: پس از شنیدن یا خواندن داستان، از کودکان بخواهید تا تصاویر ذهنی خود را بیان کنند تا تخیل آن‌ها تقویت شود.
• گفت‌وگو درباره داستان: بحث و تبادل نظر درباره محتوای داستان‌ها، درک مطلب و مهارت‌های اجتماعی کودکان را بهبود می‌بخشد.
  

جمع بندی

کتاب‌های صوتی یک جایگزین انعطاف‌پذیر و قابل دسترس برای خواندن سنتی هستند و می‌توانند تجربه مطالعه را برای بسیاری از افراد بهبود دهند. در حالی که خواندن سنتی برای یادگیرندگان بصری و تمرکز عمیق مفید است، کتاب‌های صوتی راحتی و دسترسی بیشتری فراهم می‌کنند و می‌توانند مکمل یا حتی جایگزین خواندن سنتی در شرایط مختلف باشند. اگر تمایل دارید که اقدام به دانلود رایگان قصه صوتی کودکانه کنید، وبسایت انتشارات نردبان این فرصت را برای شما فراهم کرده است.