چگونه اضطراب فراگیر کودکان را تشخیص دهیم و کنترل کنیم؟
تاریخ انتشار 1404/04/23
182 بازدید 
مدت زمان مطالعه 30 دقیقه 
زندگی کودکان دنیایی پر از کشف و تجربه است؛ اما گاهی این دنیای رنگی زیر سایه‌ای تاریک و نامرئی به نام اضطراب فراگیر قرار می‌گیرد. اضطرابی که نه فقط یک نگرانی ساده، بلکه موجی از ترس‌ها و تردیدهای بی‌پایان را در ذهن کودک می‌سازد و هر روز او را در چالش با خود و جهان اطرافش گرفتار می‌کند. از حدود پنج تا شش سالگی، وقتی کودک پا به دنیای بزرگ‌تر می‌گذارد و با مسئولیت‌ها و توقعات جدید روبه‌رو می‌شود، این اضطراب می‌تواند خود را به شکل‌هایی نامحسوس ولی عمیق نشان داده و رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی‌اش را تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال، در سال ۲۰۲۳، بیش از ۵.۳ میلیون نوجوان در سنین ۱۲ تا ۱۷ سال در ایالات متحده (معادل ۲۰.۳٪ از نوجوانان) دارای اختلالات روانی یا رفتاری تشخیص‌داده‌شده بودند که اضطراب شایع‌ترین آن‌ها بود.
بنابراین شناخت درست و به موقع این نوع اضطراب نه تنها به والدین و مربیان کمک می‌کند تا پل‌های امنی برای کودکان بسازند، بلکه مسیر رشد سالم و شاداب را برای آن‌ها هموار می‌کند. چرا که هر کودکی سزاوار است تا با دنیایی پر از امید و اعتماد به نفس بزرگ شود، نه زیر بار نگرانی‌های بی‌پایان.
اختلال اضطراب فراگیر در کودکان چیست؟
بیشتر انواع اضطراب بر یک نگرانی خاص تمرکز دارند — مانند ترس از ارتفاع، جدا شدن از والدین، صحبت در جمع، یا چیزهایی مثل میکروب یا عنکبوت. اما برخی از کودکان در مورد بسیاری از چیزها نگران هستند. این نوع اضطراب را «اختلال اضطراب فراگیر» می‌نامند.
کودکان مبتلا به اضطراب فراگیر معمولا در مورد همه چیز نگران‌اند، و نگرانی‌های آن‌ها اغلب به شکل «اگه...» خود را نشان می‌دهد:
«اگه بنزین‌مون تموم بشه چی؟»
«اگه مامان بمیره چی؟»
«اگه زلزله خونه‌مونو خراب کنه چی؟»
«اگه نمره‌م بد بشه چی؟»
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر معمولاً بدترین حالت ممکن را تصور می‌کنند، و اضطرابشان ممکن است بدون هیچ دلیل مشخصی ایجاد شود. این کودکان ممکن است زودرنج و تحریک‌پذیر باشند و در خوابیدن مشکل داشته باشند.
این کودکان معمولاً کمال‌گرا نیز هستند. آن‌ها فشار زیادی به خود وارد می‌کنند تا عملکرد عالی داشته باشند — حتی بیشتر از آنچه معلم یا والدین‌شان از آن‌ها انتظار دارند — و گاهی به همین دلیل از انجام بعضی کارها خودداری می‌کنند چون نگران‌اند آن‌طور که باید خوب انجام‌شان ندهند. ممکن است از دل‌درد یا سردردهای عصبی رنج ببرند و وقت زیادی را در اتاق بهداشت مدرسه بگذرانند.
دریافت کمک برای کودکان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر اهمیت زیادی دارد، چون این حجم از نگرانی می‌تواند به افسردگی منجر شود. در نوجوانان، این اضطراب مزمن حتی ممکن است به مصرف مواد مانند الکل یا ماری‌جوانا برای کاهش اضطراب منجر شود.
علل اضطراب فراگیر در کودکان
مهم‌ترین عامل این اختلال در کودکان و نوجوانان، سابقه خانوادگی است. کودکانی که یکی از والدین‌شان به نوعی از اختلالات اضطرابی مبتلا باشد، بیشتر از سایر کودکان در معرض ابتلا هستند. و اگر هر دو والد مضطرب باشند، احتمال ابتلا به‌مراتب بیشتر می‌شود. به گفته کارشناسان، این خطر ترکیبی از عوامل ژنتیکی و رفتارهای یادگرفته‌شده است — یعنی کودک نحوه مواجهه والد با استرس را می‌بیند و از او الگوبرداری می‌کند.
و امروز یکی از چیزهایی که کودکان بیش از هر زمان دیگری با آن مواجه‌اند، استرس است. حتی پیش از همه‌گیری کووید-۱۹، میزان اضطراب در میان کودکان رو به افزایش بود. این همه‌گیری روند رشد این اختلال را در بسیاری از نوجوانان شتاب بخشید. بر اساس مطالعه‌ای در مجله JAMA Pediatrics، نرخ اضطراب در کودکان از ۷.۱٪ در سال ۲۰۱۶ به ۹.۲٪ در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته بود، و تنها یک سال بعد، مرور دیگری در Journal of Psychiatric Research نشان داد که این نرخ به ۱۹٪ تا ۲۴٪ رسیده است.
در عین حال باید دانست برخی کودکان به‌طور طبیعی حساس‌تر، محتاط‌تر یا کمال‌گرا هستند. این ویژگی‌های شخصیتی می‌تواند آن‌ها را در برابر اضطراب آسیب‌پذیرتر کند، به‌ویژه زمانی که با موقعیت‌های جدید یا انتظارات بالا مواجه می‌شوند.
همچنین اختلال در تعادل برخی مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و دوپامین ممکن است بر نحوه پردازش استرس و ترس اثر بگذارد. رویدادهای مهم زندگی مانند طلاق، بیماری، از دست دادن عزیزان، یا جابه‌جایی به خانه یا مدرسه جدید، می‌توانند اضطراب کودک را فعال یا تشدید کنند. حتی اتفاقاتی که از نگاه بزرگ‌ترها ساده به نظر می‌رسند، ممکن است برای کودک طاقت‌فرسا باشند.
********************************************************
********************************************************
چه نشانه‌هایی می‌تواند به والدین کمک کند تا اضطراب فراگیر کودک را شناسایی کنند؟
اختلال اضطراب فراگیر ممکن است از سن ۵ سالگی در کودکان بروز کند، اما اغلب در دوران نوجوانی تشخیص داده می‌شود. این اختلال معمولاً در دختران بیش از پسران دیده می‌شود، اما هر جنسیتی ممکن است به آن دچار شود. کودکانی با خلق‌وخوی حساس بیش از سایرین در معرض ابتلا هستند.
برخلاف بزرگسالانی که دچار اضطراب فراگیر هستند، کودکان و نوجوانان معمولاً متوجه نمی‌شوند که میزان اضطرابشان بیش از حد متناسب با موقعیت است. به همین دلیل، این کودکان و نوجوانان معمولاً نیاز زیادی به اطمینان‌خاطر و آرامش‌بخشی از سوی بزرگ‌ترها دارند.
علائم اضطراب فراگیر در کودکان ممکن است در هر فرد متفاوت باشد، اما رایج‌ترین نشانه‌های اضطراب فراگیر عبارت‌اند از:
- نگرانی‌های زیاد درباره اتفاقاتی که هنوز نیفتاده‌اند
- نگرانی‌های زیاد درباره دوستان، مدرسه یا فعالیت‌ها
- افکار و ترس‌های مداوم درباره امنیت خود یا والدین
- امتناع از رفتن به مدرسه
- دل‌درد، سردرد یا دیگر شکایات جسمی مکرر
- درد یا گرفتگی عضلات
- مشکلات خواب
- نگرانی زیاد درباره خوابیدن بیرون از خانه
- وابستگی شدید به اعضای خانواده
- خستگی و بی‌حالی شدید
- ناتوانی در تمرکز
- وحشت‌زدگی یا ترس ناگهانی
- بدخلقی یا تحریک‌پذیری
- ناتوانی در آرام گرفتن
اضطراب فراگیر در کودکان چه پیامدهایی دارد؟
همانطور که گفته شد این اختلال نتایج خود را بعد از دوران خردسالی بروز خواهد داد و دامنه آن تا نوجوانی و جوانی و بزرگسالی ادامه دارد. در زیر پیامدهای احتمالی این اختلال را مرور می‌‌کنیم.
کاهش عملکرد تحصیلی در مدرسه
در سنین مدرسه، کودکانی که دچار اضطراب هستند معمولاً نمی‌توانند تمرکز کافی در کلاس داشته باشند. ترس از اشتباه یا نگرانی از نمره پایین، باعث می‌شود ساعت‌ها بیش از حد درس بخوانند یا گاهی از انجام تکالیف اجتناب کنند. در مواردی ممکن است از رفتن به مدرسه امتناع کنند.
********************************************************
نشانه های استرس کودکان در مدرسه
********************************************************
اختلال در روابط اجتماعی
در این سن، کودکان به تدریج وارد دنیای اجتماعی گسترده‌تری می‌شوند. اما کودک مبتلا به اضطراب فراگیر ممکن است از برقراری ارتباط با دوستان جدید بترسد یا نگران قضاوت دیگران باشد. این مسئله می‌تواند به کناره‌گیری از جمع، انزوا و کاهش مهارت‌های اجتماعی منجر شود.
********************************************************
چگونه روابط اجتماعی کودک را بالا ببریم
********************************************************
نشانه‌های جسمی مزمن
اضطراب مداوم در سنین کودکی اغلب با نشانه‌های جسمی همراه است. کودک ممکن است دچار دل‌درد، سردرد، تنش عضلانی، احساس خفگی یا بی‌خوابی شود. این علائم معمولاً در زمان امتحان، ارائه در کلاس یا هر موقعیت فشارآور تشدید می‌شوند.
افزایش خطر ابتلا به افسردگی در نوجوانی
اگر اضطراب در سال‌های ابتدایی مدرسه کنترل نشود، احتمال بروز افسردگی در سال‌های بعدی افزایش می‌یابد. نوجوانی که از کودکی با اضطراب بدون درمان زندگی کرده، ممکن است دچار احساس ناامیدی، ناتوانی یا خودکم‌بینی شود که پایه‌گذار افسردگی خواهد بود.
افزایش احتمال وابستگی به والدین و کاهش استقلال
در سنین ۶ تا ۱۲ سال، کودکان به‌تدریج باید استقلال بیشتری پیدا کنند. اما اضطراب شدید باعث می‌شود که کودک بیش از حد به والدین خود بچسبد و از موقعیت‌های جدید، سفرهای مدرسه، یا خوابیدن در خانه دیگران خودداری کند. این وابستگی بیش از حد مانع رشد طبیعی شخصیت کودک می‌شود.
ریسک بالای مصرف مواد در نوجوانی
نوجوانانی که در کودکی دچار اضطراب بوده‌اند و کمک تخصصی دریافت نکرده‌اند، ممکن است در سال‌های بالاتر برای تسکین خود به مصرف مواد مخدر، سیگار یا الکل روی آورند. این راهکارهای نادرست در بلندمدت اضطراب را تشدید می‌کنند و کودک را در معرض آسیب‌های جدی‌تری قرار می‌دهند.
تأثیر منفی بر اعتماد به نفس
اضطراب فراگیر باعث می‌شود کودک خود را همواره در معرض خطر یا اشتباه ببیند. این افکار منفی به مرور اعتماد به نفس او را تضعیف کرده و مانع مشارکت فعالانه در فعالیت‌های گروهی، ورزشی یا هنری می‌شود.
********************************************************
نشانه های کودک بی اعتماد به نفس
********************************************************
روش های مقابله با اضطراب فراگیر در کودکان
به‌عنوان والد، نقش بسیار مهمی در روند درمان فرزندتان دارید. در ادامه اقداماتی آورده شده که می‌تواند به او کمک کند:
تمامی قرارهای ملاقات با پزشک یا درمانگر فرزندتان را حفظ و پیگیری کنید.
به فرزندتان اطمینان خاطر بدهید. کودک مبتلا به اضطراب فراگیر ممکن است متوجه نباشد که میزان نگرانی‌اش بیش از حدِ معمول است. او به دلگرمی و اطمینان بیشتری از سوی شما و بزرگ‌ترهای دیگر نیاز دارد.
با پزشک یا درمانگر کودک درباره سایر متخصصانی که در روند درمان مشارکت دارند صحبت کنید. ممکن است تیم درمانی شامل مشاور، روان‌درمانگر، مددکار اجتماعی، روان‌شناس، معلم و روان‌پزشک باشد. نوع مراقبت بستگی به شدت اختلال اضطراب و نیازهای فرزندتان دارد.
دیگران را در جریان اختلال اضطراب فراگیر کودک‌تان قرار دهید. با همکاری پزشک، مهد کودک و مدرسه، یک برنامه درمانی مشخص تهیه کنید و به معلمان یادآوری کنید که کودک به حمایت و اطمینان بیشتری نیاز دارد.
کتاب‌خوانی؛ یک دوست نامرئی در برابر اضطراب کودک
وقتی کودکان دچار اضطراب می‌شوند، اغلب نمی‌دانند دقیقاً چه احساسی دارند. گاهی دل‌درد می‌گیرند، گاهی گوشه‌گیر می‌شوند یا بی‌دلیل گریه می‌کنند. در این میان، یکی از روش‌هایی که بدون فشار و مستقیم‌گویی می‌تواند به آن‌ها کمک کند، مطالعه کتاب‌های کودکانه با محتوای درمانی و همدلانه است.
کتاب مثل یک دوست نامرئی، بدون قضاوت، دست کودک را می‌گیرد و او را وارد دنیایی می‌کند که در آن تنها نیست. او می‌بیند شخصیت اصلی داستان هم می‌ترسد، نگرانی دارد، شب‌ها خوابش نمی‌برد یا در مدرسه مضطرب می‌شود. اما در ادامه یاد می‌گیرد که چطور با این احساسات کنار بیاید. این مشاهده، حس «درک شدن» را در کودک زنده می‌کند و الگوی سالمی برای مواجهه با اضطراب ارائه می‌دهد.
کتاب های کودک و نوجوان که برای کاهش اضطراب طراحی شده‌اند معمولاً:
- واژگان ساده و قابل فهم دارند.
- دارای تصویرسازی‌های جذاب و همدلانه هستند.
- روش‌هایی مانند تنفس عمیق، شمردن معکوس، یا گفت‌و‌گو با احساسات را آموزش می‌دهند.
- والدین را هم وارد فرآیند درمان می‌کنند. (مثلاً با پرسش‌هایی در پایان کتاب)
انتشارات کتاب کودک و نوجوان نردبان با انتشار مجموعه‌ای از کتاب‌های علمی، داستانی و راهنمای عملی، تلاش کرده است تا به زبان ساده و کودک‌پسند، مفاهیم مربوط به اضطراب را برای کودکان و بزرگ‌ترها توضیح دهد. این کتاب‌ها به کودکان کمک می‌کنند احساسات خود را بهتر بشناسند، با اضطراب مقابله کنند و مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر را بیاموزند. در ادامه با تعدادی از این کتاب‌ها آشنا می‌شویم؛ آثاری که می‌توانند هم‌زمان نقش آموزشی، حمایتی و حتی درمانی را ایفا کنند:
منابع:
https://childmind.org/article/generalized-anxiety-disorder-in-kids/
