آموزش مهارت دست ورزی کودکان و انواع بازی و فعالیت برای تقویت آن

توانایی کودکان در استفاده درست و مناسب از اشیا مختلف، به کار بردن ابزارهای مختلف مانند قیچی، انجام کارهای شخصی مانند گرفتن قاشق و چنگال هنگام غذا خوردن، کشیدن خطوط صاف و منحنی هنگام نقاشی و… همگی انواع مهارت‌های دست ورزی به شمار می‌روند. مهم‌ترین عضو در بهبود این مهارت، انگشت‌هاست. در نتیجه تمرین کردن با انگشت‌ها برای هماهنگی هرچه بیشتر مغز و دست برای کودک لازم است و به او در انجام کارهایی دقیق مانند نوشتن، بریدن و تا کردن، نقاشی و… کمک می‌کند.

مهارت دست ورزی در کودکان چگونه تعریف می‌شود؟

این مهارت در حقیقت به تسلط کودک بر استفاده درست از ماهیچه‌های دست و انگشت‌هایش و ارتباط و هماهنگی آن‌ها با دستورات ارسال‌شده از طرف مغز، اطلاق می‌شود.

چنانچه کودکان در این مهارت پیشرفت داشته باشند، می‌توانند آسان‌تر از عهده کارهایی چون بستن زیپ و دکمه و بند لباس و کفششان، رنگ‌آمیزی و نقاشی کشیدن، نگه‌ داشتن مداد و نوشتن، نواختن ساز، ساختن کاردستی و ماکت، گرفتن شانه، قاشق و چنگال و مسواک و… بربیایند. این کارها هرکدام به‌نوعی از طریق ابزارهای خاص خودش انجام می‌شود که به‌مرورزمان و با تمرین، کودکان در انجام آن‌ها ماهر می‌شوند.

اگر کودکی در دست گرفتن مداد مشکل داشته باشد، هنگام نقاشی و نوشتن زود خسته بشود، دست خط کندی داشته باشد یا نتواند کارهای روزمره و شخصی‌اش را به‌راحتی انجام دهد، ضعف دست ورزی دارد و بهتر است به کمک والدین و مربیان آن را تقویت کند. تمرین مهارت دست ورزی در کودکان در 4 مرحله انجام می‌شود: تمرکز و تسلط ذهنی بر دست‌ها، چنگ زدن و دست‌کاری وسایل و مواد (مانند خمیر بازی)، هماهنگی چشم و دست و تقویت اندام‌های فوقانی

افزایش مهارت دست ورزی کودکان چه اهمیتی دارد؟

از جمله فواید دست ورزی برای کودکان، تقویت حس کنجکاوی و حس جست و جوگری است. انجام بازی‌ها و فعالیت‌های دست ورزی به همراه دیگر بچه‌ها یا همراه اولیا و مربیان سبب تقویت مهارت‌های اجتماعی، سرعت انتقال و روابط عمومی کودک می‌شود و به کیفیت زندگی اجتماعی و تعاملات و روابطش کمک می‌کند. کودکانی که هنوز به‌راحتی نمی‌توانند به بیان احساسات و افکار خود بپردازند در فضایی که این بازی‌ها و فعالیت‌ها ایجاد می‌کنند، می‌توانند به آسانی هیجاناتشان را تخلیه کنند. علاوه بر این تمرکز آن‌ها بیشتر می‌شود و مهارت یادگیری هم در آن‌ها بهبود می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین تأثیراتی که فعالیت‌های دست ورزی بر روی کودکان می‌گذارد این است که آن‌ها بر روی حرکات بدنی‌شان تسلط و کنترل پیدا می‌کنند و تمامی حواسشان به طور کامل درگیر فعالیتشان می‌شود و می‌توانند بین مغز و اندام‌های حرکتی خود و چشم‌ها هماهنگی ایجاد کنند.

با چه روش‌هایی می‌توان مهارت دست ورزی کودکان را تقویت کرد؟

ازجمله روش‌هایی که می‌توانید به کمک آن مهارت دست ورزی کودکان را تقویت کنید استفاده از کتاب‌ مهارت‌ های دست ورزی 1 و مهارت‌ های دست ورزی 2 است که توسط شرکت انتشارات فنی ایران، کتاب‌های نردبان برای کودکان 4 تا 6 سال منتشرشده است.

هدف از تألیف این کتاب‌ها تقویت ماهیچه‌های کوچک انگشت‌ها و هماهنگی چشم و دست کودک است تا آمادگی‌های لازم را برای نوشتن و در دست گرفتن درست مداد برای ورود به مدرسه، کسب کند. این کتاب‌ها دو بخش اصلی دارند. یکی این‌که کودک با استفاده از مواد و اشیای مختلف و هم‌چنین مواد دورریختنی فعالیت‌هایی را خارج از کتاب انجام می‌دهد، که ازجمله آن‌ها می‌توان به خمیربازی، تا کردن و بریدن کاغذ و روزنامه، رد کردن مهره از سوراخ، گره زدن یا پیچاندن کاموا و نخ، باز و بسته کردن پیچ و مهره و… اشاره کرد. بخش دوم شامل فعالیت‌هایی است باید آن‌ها را داخل کتاب انجام داد مانند حل کردن ماز، کشیدن یا کامل کردن خطوط و اشکال مختلف، رنگ‌آمیزی و نقاشی، حل جورچین، بریدن و چسباندن.

فعالیت‌های این دو کتاب تلفیقی هستند از فعالیت‌هایی که پیش‌تر اشاره شد و پرورش خلاقیت و ذوق هنری کودک، پرورش مهارت‌های مختلفی مانند حل مسئله، صحبت کردن، مشاهده، افزایش دقت و تمرکز، بهبود درک مفاهیمی چون وزن و سطح و ارتفاع و جهت. علاوه بر این موارد در دست گرفتن مداد به‌طور صحیح، وصل کردن خط‌چین‌ها، ترسیم خط‌های جهت‌دار، ترسیم تفکرات هم در طول تمرین با این کتاب‌ها تقویت می‌شود.

طبق نظر متخصصان، کودکان پیش از آن‌که بتوانند بنویسند باید عضلات کوچک انگشت‌هایشان را تقویت کنند، چشم و دستشان هماهنگی کامل پیدا کنند، بتوانند مداد در دست بگیرند و شکل‌ها و خطوط عمودی و افقی و کج، دایره و مربع و… را بکشند.

اولیا و مربیان باید نحوه استفاده درست و به‌اندازه و ایمن از وسایل و مواد مختلف مانند چسب، قیچی، مقوا و… را به کودکان یاد دهند. قیچی که آن‌ها استفاده می‌کنند باید ساده و نوکش گرد باشد. نکات ایمنی استفاده از قیچی و دادن آن به دیگران را حتماً به کودکان متذکر شوید تا به خود و دیگری آسیبی نرسد. به‌علاوه مقدمات کار با رنگ را هم باید به‌گونه‌ای فراهم کنید که بچه‌ها نگرانی بابت ریختن رنگ روی زمین و لباس و میز نداشته باشند. برای مثال می‌توانید یک سفره نایلونی روی میزها و زمین پهن کنید یا لباس‌هایی به کودک بپوشانید که اگر رنگی شد، اشکالی نداشته باشند. به‌این‌ترتیب آن‌ها می‌توانند با خیال راحت و بدون استرس به انجام فعالیت‌هایشان بپردازند.

انواع بازی و فعالیت برای تقویت مهارت دست ورزی کودکان

بازی‌ها و فعالیت‌های هدفمند و انجام هر کار ساده‌ای می‌تواند به تقویت مهارت دست ورزی کودکان پیش‌ دبستانی کمک کند. از آنجایی که این کارهای ساده نقشی پایه‌ای در یادگیری سایر مهارت‌های پیشرفته دارند، توجه به آن‌ها اهمیت بسیاری دارد. در ادامه به برخی از کارهایی که به تقویت مهارت‌های دست ورزی کودکان کمک می‌کند اشاره می‌کنیم:

• پاک کردن کاغذ و اثرات مداد سیاه با استفاده از پاک‌کن
• استفاده از انبر کوچک یا یک موچین برای گرفتن و چیدمان برخی وسایل
• ساختن شکل و حجم‌های مختلف با استفاده از خمیر بازی یا گل سفال
• استفاده از اسباب‌بازی‌های اسفنجی یا شنی و فشردن آن‌ها
• رد کردن مهره از حفره‌های مختلف و هم‌چنین رد کردن نخ از داخل سوراخ‌های مهره
• باز و بسته کردن در ظرف‌های مختلف
• بریدن از روی الگوهای ساده هندسی و تا کردن کاغذ و حتی ساختن اوریگامی های ساده و ابتدایی
• گره زدن یا پیچاندن کاموا یا نخ ضخیم به دور مداد یا یک چوب
• کمک کردن در انجام کارهای ساده‌ی آشپزخانه مانند گرفتن قاشق و چنگال یا برداشتن و گذاشتن یک بشقاب
• بازی کردن با لگو و ساختن و خراب کردن اشکال مختلف
• نقاشی کردن با ابزار مختلف مانند آبرنگ و قلم‌مو، پاستل، ماژیک و مداد رنگی
• بازی کردن ماز
• تیله‌بازی و غلتاندن مهرهای مختلف روی انواع سطو
• انجام بازی‌هایی که با کش و نخ به کمک هر دو دست انجام می‌شود